Kể từ tháng 5 năm 2022, việc đồn trú của quân nhân Hoa Kỳ tại các cơ sở quân sự trên đảo Okinawa vẫn là một vấn đề nóng hổi và gây tranh cãi, với việc di dời Căn cứ Không lực Thủy quân lục chiến Futenma thường là nơi đi đầu trong các cuộc biểu tình phản đối sự hiện diện của quân đội Mĩ trên hòn đảo.[19][20][21] Bất chấp thỏa thuận di dời Căn cứ không lực Thủy quân lục chiến Futenma được chính phủ Nhật Bản và Hoa Kỳ đạt được lần đầu tiên vào năm 1996, tiến độ di dời căn cứ này đã bị đình trệ do những cuộc biểu tình chống căn cứ lan rộng khắp Okinawa, tập trung vào nhiều lo ngại liên quan đến tội ác của các lính Mĩ đóng quân và sự ô nhiễm môi trường do quá trình xây d

ựng, hoạt động và tiềm năng tái định cư căn cứ quân sự của Hoa Kỳ trên Okinawa.[19][20][23][24]

Okinawa chỉ chiếm 0,6% diện tích đất của quốc gia[4]; tuy nhiên, khoảng đến 62% căn cứ Hoa Kỳ tại Nhật Bản (chỉ sử dụng độc quyền) nằm trên Okinawa.[25][26]

Chính quyền Hoa Kỳ sử dụng hơn tám nghìn công nhân Hợp đồng lao động chính (MLC) / Thỏa thuận thuê gián tiếp (IHA) tại Okinawa (theo Tổ chức quản lý lao động), không bao gồm lao động hợp đồng Okinawa.[27]

Khảo sát giữa những người Nhật

Năm 2002, 73,4% công dân Nhật Bản nói rằng hiệp ước an ninh Nhật-Mỹ là hữu ích cho hòa bình và an ninh của Nhật Bản,[28] nhưng một phần dân số yêu cầu giảm số lượng căn cứ quân sự Mĩ trên Okinawa.[29]

Vào tháng 5 năm 2010, một cuộc khảo sát người dân Okinawa do Mainichi Shimbun và Ryūkyū Shinpō thực hiện, cho thấy 71% người Okinawa được khảo sát cho rằng sự hiện diện của TQLC trên đảo Okinawa là không cần thiết (15% thì cho rằng là cần thiết). Khi được hỏi họ nghĩ gì về việc 62% các căn cứ Hoa Kỳ được sử dụng độc quyền của Lực lượng Nhật Bản đang tập trung ở Okinawa, 50% cho rằng nên giảm số lượng và 41% nói rằng nên dỡ bỏ hết các căn cứ. Khi được hỏi về hiệp ước an ninh Mỹ - Nhật, 55% cho rằng hiệp ước này nên là một hiệp ước hòa bình, 14% cho rằng nó nên được bãi bỏ và 7% nói rằng nó nên được duy trì.[30]

Hiệp định địa vị

Ngoài ra, còn có cuộc tranh luận về Hiệp định Địa vị do thực tế là nó bao gồm nhiều kĩ thuật hành chính kết hợp các hệ thống kiểm soát cách xử lí các tình huống nhất định giữa khuôn khổ pháp lí của Hoa Kỳ và Nhật Bản.[31]

Thái độ của các quân nhân Mĩ

Từ năm 1972 đến năm 2009, lính Mĩ đã phạm 5.634 tội hình sự, bao gồm 25 vụ giết người, 385 vụ trộm cắp, 25 vụ đốt phá, 127 vụ cưỡng hiếp, 306 vụ hành hung và 2.827 vụ cướp giật. Tuy nhiên, theo dữ liệu của Thủy quân lục chiến Đặt tại Thái Bình Dương, các quân nhân Hoa Kỳ vẫn bị kết ít tội hơn nhiều so với người Okinawa bản địa.[32] Theo Hiệp định Địa vị Lực lượng Hoa Kỳ-Nhật Bản, khi các tội phạm của nhân sự Hoa Kỳ được thực hiện cả ngoài nhiệm vụ và ngoài cơ sở, thì họ phải luôn bị truy tố theo luật pháp Nhật Bản.

Vào ngày 12 tháng 2 năm 2008, Cơ quan Cảnh sát Nhật Bản (警察庁) đã công bố số liệu thống kê tội phạm hàng năm, bao gồm hoạt động trong huyện Okinawa. Những phát hiện này cho thấy lính Mĩ chỉ bị kết tội 53 tội danh trên 10.000 nam quân nhân Hoa Kỳ, trong khi nam giới Okinawa bị kết án 366 tội danh trên 10.000 người. Tỉ lệ phạm tội cho thấy một quân nhân Hoa Kỳ ở Okinawa có nguy cơ bị chính quyền Nhật kết tội ít hơn 86% so với một nam giới Okinawa.[33]

Tội phạm

Hiệp hội Cơ sở Tiện nghi Đặc thù trong thời gian nước Nhật bị chiếm đóng.

Khi bắt đầu chiếm đóng Nhật Bản, vào năm 1945, nhiều binh sĩ Hoa Kỳ đã tham gia vào Hiệp hội Cơ sở Tiện nghi Đặc thù (特殊慰安施設協会).[34] Chính phủ Nhật Bản đã tuyển dụng 55.000 phụ nữ để làm công việc cung cấp dịch vụ tình dục cho quân nhân Mĩ.[34] Hiệp hội bị đóng cửa bởi Tư lệnh tối cao Quân đội Liên hợp quốc (連合国軍最高司令官).[34]

Trong lịch sử gần đây, "các tội phạm từ hãm hiếp đến công kích và tai nạn liên hoàn của quân nhân Hoa Kỳ, những người phụ thuộc và dân thường từ lâu đã gây ra các cuộc biểu tình nội tỉnh", tờ The Japan Times cho biết.[35] Tờ Daily Beast năm 2009 bình luận: “Một loạt tội ác khủng khiếp của các quân nhân hiện tại và cựu quân nhân Mĩ đóng tại Okinawa đã gây ra những động thái mạnh mẽ nhằm cố gắng giảm bớt sự hiện diện của Mĩ trên hòn đảo này nói riêng và ở Nhật Bản nói chung”.[36]

Năm 1995, vụ bắt cóc và hãm hiếp một nữ sinh Okinawa 12 tuổi bởi hai lính thủy đánh bộ và một thủy thủ Hoa Kỳ đã dẫn đến yêu cầu dỡ bỏ mọi căn cứ quân sự Hoa Kỳ ở Nhật Bản. Các sự cố gây tranh cãi khác bao gồm: các vụ tai nạn trực thăng, sự kiện Girard, vụ tấn công Michael Brown Okinawa, cái chết của nhà Kinjo (vụ tai nạn xe Padilla) và cái chết của Yuki Uema (vụ tai nạn xe Eskridge). Vào tháng 2 năm 2008, một lính thủy đánh bộ Mĩ 38 tuổi sống ở Okinawa bị bắt vì liên quan đến vụ hiếp dâm một cô gái Okinawa 14 tuổi.[37] Điều này đã gây ra làn sóng phản đối sự hiện diện quân sự của Mĩ trên Okinawa, dẫn đến những hạn chế chặt chẽ đối với các hoạt động ngoài căn cứ.[38][39] Mặc dù người tố cáo đã rút lại cáo buộc, nhưng tòa án quân sự Hoa Kỳ đã xử lí nghi phạm và kết án 4 năm tù giam theo các quy tắc nghiêm ngặt hơn của hệ thống tư pháp quân sự.[40]

Quân đội Hoa Kỳ tại Nhật Bản đã chỉ định ngày 22 tháng 2 là "Ngày phản chiếu" cho tất cả các cơ sở quân sự của Hoa Kỳ tại Nhật, đồng thời thành lập Lực lượng Đặc nhiệm Phòng chống và Ứng phó Tấn công Tình dục trong nỗ lực ngăn chặn những vụ việc tương tự.[41] Vào tháng 11 năm 2009, Trung sĩ Clyde "Drew" Gunn, một binh sĩ Quân đội Mĩ đóng tại ga Torii đã gây ra một vụ tai nạn va quệt vào người đi bộ ở thôn Yomitan, Okinawa. Sau đó, vào tháng 4 năm 2010, người lính này bị buộc tội không giúp đỡ và ngộ sát phương tiện giao thông.[42] Trung sĩ Gunn, quê Ocean Springs, Mississippi, cuối cùng đã bị kết án hai năm tám tháng tù vào ngày 15 tháng 10 năm 2010.[43]

Vào năm 2013, hai quân nhân Hoa Kỳ, Seaman Christopher Browning quê Athens, Texas, và Hạ sĩ quan hạng ba Skyler Dozierwalker quê Muskogee, Oklahoma, đã bị Sở Tài phán địa phương Naha kết tội cưỡng hiếp và cướp tài sản của một phụ nữ độ tuổi 20 trong bãi đậu xe vào tháng 10. Cả hai đều thừa nhận hành vi phạm tội. Vụ việc đã khiến nhiều người Okinawa phẫn nộ, một số người từ lâu đã phàn nàn về tội ác liên quan đến quân sự trên hòn đảo của họ, nơi có hàng nghìn lính Mĩ. Điều này cũng gây ra những hạn chế cứng rắn hơn đối với tất cả 50.000 quân nhân Hoa Kỳ tại Nhật Bản, bao gồm lệnh giới nghiêm và hạn chế uống rượu bia.[44]

Vào ngày 13 tháng 5 năm 2013, trong một tuyên bố gây tranh cãi, Hashimoto Tōru, đồng lãnh đạo của Hội Duy tân Nhật Bản đã nói với một quan chức quân sự cấp cao của Mĩ tại căn cứ Thủy quân lục chiến Okinawa rằng “chúng tôi không thể kiểm soát nổi năng lượng tình dục của những lính thủy đánh bộ dũng cảm này." Ông nói rằng các binh sĩ Hoa Kỳ nên tận dụng nhiều hơn ngành công nghiệp giải trí người lớn địa phương để giảm tội phạm tình dục đối với phụ nữ ở địa phương này.[45] Hashimoto cũng nói về sự cần thiết của phụ nữ mua vui trong Quân đội Nhật trước đây, cũng như gái mại dâm cho quân đội Hoa Kỳ ở các quốc gia khác, như Hàn Quốc.[45]

Vào tháng 6 năm 2016, sau khi một nhân viên dân sự tại căn cứ này bị buộc tội giết một phụ nữ Nhật Bản, hàng nghìn người đã biểu tình ở Okinawa.[46] Các nhà tổ chức ước tính số cử tri đi bầu là 65.000 người, đây là cuộc biểu tình chống cơ sở lớn nhất ở Okinawa kể từ năm 1995.[47]

Vào tháng 11 năm 2017, một quân nhân trong tình trạng say xỉn đã bị bắt, sau vụ va chạm xe ở Okinawa khiến người lái xe kia thiệt mạng.[48]

Triển khai Osprey trên Okinawa

Căn cứ Không lực Futenma của Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ vào năm 2016.

Vào tháng 10 năm 2012, 12 máy bay quân sự MV-22 Ospreys được chuyển giao cho Căn cứ Không lực Futenma của Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ, để thay thế những chiếc trực thăng Boeing Vertol CH-46 Sea Knight cũ kĩ từ thời Việt Nam trên đảo Okinawa.[49] Vào tháng 10 năm 2013, thêm 12 chiếc Ospreys đến, một lần nữa nhằm thay thế hết CH-46 Sea Knights, nâng số lượng Ospreys lên 24. Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Morimoto Satoshi giải thích rằng máy bay Osprey rất an toàn, đồng thời nói thêm rằng hai vụ tai nạn gần đây là do "yếu tố con người gây ra".[50] Thủ tướng Nhật Bản Noda Yoshihiko cũng tuyên bố rằng chính phủ Nhật Bản tin chắc về sự an toàn của máy bay MV-22.[51] Nhiều sự cố liên quan đến phi cơ V-22 Ospreys đã xảy ra trên Okinawa. Vào ngày 5 tháng 4 năm 2018, đã có thông báo rằng Không quân Hoa Kỳ sẽ chính thức triển khai máy bay CV-22 Osprey tại Căn cứ Không lực Yokota ở ngoại ô Tokyo. Việc triển khai này sẽ là lần đầu tiên của mẫu Ospreys ở Nhật Bản ngoài Okinawa, nơi Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ đã triển khai phiên bản máy bay của họ, được gọi là MV-22.[52]

Mối quan tâm về môi trường

Người biểu tình cầm biển "không căn cứ!" phản đối việc di dời Căn cứ không lực Futenma.

Gần đây, những lo ngại về môi trường đã chiếm ưu thế hàng đầu trong cuộc tranh luận về sự hiện diện của lực lượng quân sự Hoa Kỳ trên đảo Okinawa.[53] Kể từ cuối những năm 1990, các mối quan tâm về môi trường gia tăng bởi cả cư dân địa phương, cũng như các nhóm hành động môi trường lớn ở Okinawa, ở Nhật Bản và các nhà hoạt động độc lập, thường dẫn đến hàng loạt cuộc biểu tình và cả bạo động phản đối việc di dời những căn cứ quân sự hiện có của Hoa Kỳ và việc xây dựng các cơ sở thay thế mới, bị một số người gán cho là ví dụ của "chủ nghĩa thực dân hiện đại".[54][55][56] Đặc biệt, những lo ngại về môi trường kéo dài về sự gián đoạn hoặc phá hủy các sinh cảnh biển và ven biển ngoài khơi Okinawa từ quá trình xây dựng, di dời và vận hành các căn cứ quân sự Hoa Kỳ trên Okinawa, dẫn đến kế hoạch di dời các cơ sở quân sự trở nên kéo dài và tiếp tục bị trì hoãn, chẳng hạn như như Căn cứ không lực Futenma của Thủy quân lục chiến.[19][23]

Vụ kiện cá cúi Okinawa

Trong cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, các kế hoạch ban đầu nhằm di dời Căn cứ không lực Futenma của Thủy quân lục chiến sang một cơ sở mới nằm ngoài khơi Vịnh Henoko đã vấp phải sự phản kháng mạnh mẽ, sau khi người ta thấy loài cá cúi ở các khu vực xung quanh lãnh thổ dành cho căn cứ không quân sau di dời.[57] Là loài sinh vật cực kì nguy cấp, cá nược theo truyền thống là được đánh bắt và săn bắn trên khắp Okinawa và quần đảo Ryukyu.[57] Điều này đã thu hút sự chú ý của các nhóm hành động môi trường địa phương, quốc gia và cả quốc tế, những người đã nêu lên lo ngại rằng các dự án cải tạo đất gắn liền với việc xây dựng một căn cứ không quân ngoài khơi mới ở Vịnh Henoko sẽ dẫn đến sự phá hủy môi trường sống của cá cúi và cả hệ sinh thái ven biển gần đó.[58] Mặc dù vậy, các kế hoạch đã đặt ra để tiếp tục tiến hành di dời căn cứ, đáng chú ý là đã làm trái kết quả của cuộc trưng cầu dân ý năm 1997, vốn đa số bỏ phiếu từ chối cơ sở thay thế này.[57]

Để phản đối điều này, vào tháng 9 năm 2003, một nhóm các tổ chức môi trường ở Okinawa, Nhật Bản và Hoa Kỳ đã đệ đơn kiện lên Tòa án Liên bang San Francisco để phản đối việc di dời Căn cứ Không lực Futenma của Thủy quân lục chiến.[57] Vụ kiện này, ban đầu có tên Dugong Okinawa kiện Rumsfeld, lập luận rằng Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã không xem xét các tác động mà việc di dời căn cứ sẽ gây ra đối với số lượng cá cúi ở địa phương, vi phạm Đạo luật Bảo tồn Di tích Lịch sử Quốc gia Hoa Kỳ.[58] Vụ án này đã khép lại vào tháng 1 năm 2008; Đáng chú ý là đối với các nguyên đơn, người ta phán quyết rằng Bộ Quốc phòng, bằng cách không xem xét tác động của việc di dời căn cứ lên số lượng cá cúi địa phương, trên thực tế đã vi phạm Đạo luật Bảo tồn Di tích Lịch sử Quốc gia, do đó đã trì hoãn việc di dời căn cứ.[57]

Ô nhiễm nước

Những lo ngại về ô nhiễm nguồn nước cũng đã làm gia tăng căng thẳng gần đây, xung quanh sự hiện diện của các căn cứ quân sự Hoa Kỳ ở Okinawa.[59] Vào tháng 6 năm 2020, sau thông báo về sự rò rỉ trước đó của bọt chữa cháy từ Căn cứ Không lực Thủy quân lục chiến Futenma vào tháng 4 năm 2020, một nghiên cứu về chất lượng nước do Bộ Môi trường thực hiện đã công bố phát hiện mức độ ô nhiễm cao của PFOS (Axit perfluorooctanesulfonic) và PFOA (xit perfluorooctanoic) ở 37 loại nước khác nhau, các nguồn gần các căn cứ quân sự và khu công nghiệp của Hoa Kỳ vượt quá các mục tiêu quốc gia tạm thời.[60] Các sự cố khác liên quan đến việc giải phóng các chất độc gây ung thư cũng xảy ra vào tháng 8 năm 2021, làm trầm trọng thêm căng thẳng về sự hiện diện của các hóa chất độc hại này ở mức 'đáng báo động'.[61][62]

Các cuộc kiểm tra sau đó, xung quanh Căn cứ Không lực Kadena, đặc biệt là địa điểm huấn luyện cách sông Dakujaku 50 mét về phía tây, xác nhận hệ thống nước bị nhiễm hóa chất PFAS nghiêm trọng.[63] Các chất hóa học này đạt độ sâu 10 mét dưới lòng đất, trong khi những chùm khói lan rộng vài km từ các địa điểm đào tạo bị ô nhiễm này chảy vào các giếng và đường nước gần đó của sông Dakujaku và sông Hija, làm ô nhiễm nước uống của 450.000 cư dân.[63] Các hóa chất độc hại này bắt nguồn từ bọt chữa cháy có chứa PFAS và được sử dụng tại các địa điểm huấn luyện của các cơ sở giám sát của Hoa Kỳ trong những năm 1970 và 1980.[63] Tuy nhiên, chính quyền Mỹ và Nhật Bản nói rằng chưa thể xác nhận nguồn gốc của vấn đề.[63]